Zgodnie z brzmieniem art. 118 Kodeksu cywilnego podstawowym terminem przedawnienia jest termin 10-letni. Od powyższego terminu istnieje szereg wyjątków. Artykuł 118 ustanawia 3-letni termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz roszczeń o świadczenia okresowe. Przykładem świadczenia okresowego, czyli powtarzającego się jest czynsz najmu, dzierżawy czy też odsetki, jeżeli są płatne w stałych z góry oznaczonych okresach czasu.

Szczególne terminy przedawnienia
Przepisy szczególne regulują cały szereg terminów przedawnienia. Tytułem przykładu wskazać można następujące przepisy: - art. 554 kc, zgodnie z którym roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch; - art. 646 kc, zgodnie z którym roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane; - art. 677 kc, zgodnie z którym roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Krótki termin przedawnienia mają roszczenia wynikające z umowy przewozu i spedycji, bo tylko rok (art. 792 i 803 kc), czy o wydanie przedmiotu pożyczki - zaledwie sześć miesięcy (art. 722 kc). W sposób specyficzny regulowane jest przedawnienie roszczeń odszkodowawczych. Przedawniają się one po trzech latach liczonych od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, jednak nie później niż 10 lat od zajścia zdarzenia powodującego powstanie szkody. Jeżeli jednak szkoda wynika z czynu będącego przestępstwem, to roszczenie odszkodowawcze przedawnia się po upływie 20 lat od momentu popełnienia tego czynu bez względu na to, kiedy poszkodowany się o nim dowiedział.

Wymagalność roszczenia
Przepisy regulujące terminy przedawnienia roszczeń są bezwzględnie obowiązujące, co oznacza, iż strony umowy nie mogą tych terminów w jakikolwiek sposób modyfikować (wydłużać lub skracać). Stosownie do treści art. 120 § 1 kc bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W przypadku zatem, gdy sprzedawca wystawi na rzecz kupującego fakturę VAT, w której ustali 14-dniowy termin płatności ceny sprzedaży, z upływem powyższego terminu roszczenie sprzedającego o zapłatę ceny sprzedaży staje się wymagalne i rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę ceny sprzedaży rzeczy. Gdyby natomiast termin płatności nie został ustalony, roszczenie o zapłatę stałoby się wymagalne dopiero po wezwaniu kupującego do zapłaty i dopiero od tego momentu mógłby rozpocząć bieg termin przedawnienia roszczenia o zapłatę.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia
Aby roszczenie majątkowe nie uległo przedawnieniu musi nastąpić przed jego upływem przerwa biegu przedawnienia. Bieg przedawnienia roszczenia majątkowego ulega przerwaniu przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Przykładem czynności przerywającej bieg przedawnienia roszczenia jest złożenie do sądu pozwu o zasądzenie kwoty pieniężnej, odpowiadającej przysługującemu roszczeniu. Bieg przedawnienia może też nastąpić przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Uznanie roszczenia może nastąpić w dowolnej formie, tak w sposób wyraźny (złożenie jednoznacznego oświadczenia o tym, iż się uznaje roszczenie określonej osoby), czy też w sposób dorozumiany, na przykład w odpowiedzi na wezwanie do zapłaty dłużnej sumy pieniężnej, dłużnik prosi o rozłożenie dłużnej sumy na kilka rat ze względu na fakt, iż nie jest jej w stanie spłacić jednorazowo. Istnieje też możliwość przerwania biegu przedawnienia poprzez wystąpienie do sądu z wnioskiem o wszczęcie mediacji czy też o zawezwanie do próby ugodowej. Skutkiem przerwy biegu przedawnienia roszczenia jest to, iż przedawnienie biegnie na nowo.

Tylko na zarzut
Przedawnione roszczenie nadal istnieje. Przedawnienie jest uwzględniane tylko na zarzut dłużnika. Możliwe jest zatem dochodzenie przedawnionych roszczeń, lecz jest ono związane z ryzykiem. Podniesienie zarzutu przedawnienia przez dłużnika w postępowaniu sądowym skutkuje oddaleniem powództwa i przegraniem procesu przez wierzyciela. Zatem kiedy zostanie doręczony pozew bądź nakaz zapłaty, a roszczenie jest przedawnione, należy o tym wyraźnie napisać. Nie jest do tego wymagana jakaś specjalna formuła.

Łukasz Opaliński
adwokat,
Biuro DIR we Wrocławiu