W związku z występującymi w ostatnich latach gwałtownymi i niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi, takimi jak susza, nawalne deszcze czy obfite opady gradu skutkujące m. in. lokalnymi podtopieniami, Zarząd Dolnośląskiej Izby Rolniczej pragnie ponownie zwrócić uwagę na problem kryteriów dostępu do pomocy, zgodnie z którymi dokonywane jest szacowanie szkód w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej, znajdujących się na obszarach, na których wystąpiły niekorzystne zjawiska atmosferyczne. Problem ten powrócił ponownie w kontekście ubiegłorocznej klęski suszy, która nawiedziła nasz kraj a stosowane obecnie zasady szacowania szkód skutecznie pozbawiły wielu poszkodowanych rolników możliwości skorzystania z pomocy w postaci kredytów „klęskowych” przeznaczonych dla gospodarstw rolnych na wznowienie produkcji rolnej i odtworzenie środków trwałych zniszczonych w wyniku niekorzystnych zjawisk atmosferycznych. W chwili obecnej, aby rolnicy mogli uzyskać pomoc publiczną w formie dopłat do oprocentowania kredytów na wznowienie produkcji poziom szkód spowodowanych przez suszę w gospodarstwach rolnych, określony w procentach:
- musi być wyższy niż 30% średniej rocznej produkcji rolnej w gospodarstwie rolnym lub dziale specjalnym produkcji rolnej z trzech lat poprzedzających rok, w którym wystąpiły szkody lub średniej z trzech lat w okresie pięcioletnim poprzedzającym rok, w którym wystąpiły szkody, z pominięciem roku o najwyższej i najniższej wielkości produkcji zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 702/2014 z dnia 25 czerwca 2014 r. uznającego niektóre kategorie pomocy w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 193 z 01.07.2014, str. 1). Na protokołach rolników, w których gospodarstwach rolnych straty wynoszą ponad 30% średniej rocznej produkcji, Wojewoda potwierdza wystąpienie szkód spowodowanych przez suszę, sporządzając adnotację na tym protokole.
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, przy szacowaniu szkód należy uwzględnić całość produkcji rolnej w gospodarstwie, zarówno roślinnej, jak i zwierzęcej. W przypadku, gdy w gospodarstwie rolnym prowadzona jest produkcja roślinna i zwierzęca, niezależnie od tego czy szkody wystąpiły wyłącznie w uprawach rolnych, czy wyłącznie w zwierzętach, czy też w uprawach i zwierzętach łącznie, aby spełnione było jedno z kryteriów dostępu do pomocy finansowej w formie kredytów „klęskowych”, poziom szkód w produkcji rolnej musi być wyższy niż 30% średniej rocznej produkcji rolnej, tj. z uwzględnieniem zarówno wartości produkcji zwierzęcej, jak i roślinnej. Spełnienie tego wymogu okazało się niemożliwe w przypadku wielu gospodarstw prowadzących oba profile działalności i spowodowało duże poczucie krzywdy u rolników zajmujących się hodowlą zwierząt, którzy zostali niejako ukarani za zajmowanie się produkcją zwierzęcą. Klęska suszy powoduje straty nie tylko w uprawach, ale także w innych działach rolnictwa, np. we wspomnianej wcześniej produkcji zwierzęcej. Zwłaszcza opłacalność chowu bydła uzależniona jest od produkcji tanich, dobrych jakościowo własnych pasz gospodarskich. Tak więc, jeśli susza dotyka zbóż czy użytków zielonych, skutkuje to zmniejszeniem zasobów pasz gospodarskich, w tym zwłaszcza kiszonek, sianokiszonek i siana, co bezpośrednio wpływa na pogorszenie opłacalności produkcji zwierzęcej (żywca, mleka). W związku z powyższym jednym z najważniejszych postulatów jest wprowadzenie systemu szacowania strat w produkcji rolnej oddzielnie dla produkcji roślinnej i oddzielnie dla produkcji zwierzęcej.
Konieczne jest również wprowadzenie zmian w samej metodologii szacowania strat. Obecnie ocena stanu zagrożenia suszą dokonywana jest w oparciu o raport dotyczący Wartości Klimatycznego Bilansu Wodnego opracowywany przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach. Klimatyczny Bilans Wodny (KBW) stanowi różnicę pomiędzy opadem atmosferycznym a ewaporacją potencjalną. Dane dotyczące opadu atmosferycznego są pozyskiwane ze stacji meteorologicznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowego Instytutu Badawczego (IMGW-PIB), Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) oraz Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowego Instytutu Badawczego (IUNG-PIB). Obecnie opady atmosferyczne dla całego kraju są wyznaczane na podstawie danych pozyskiwanych z 354 stacji i posterunków meteorologicznych. Ze sporządzonych protokołów strat i relacji członków komisji szacujących wynika jednak, że raport IUNG-PIB znacznie odbiega od rzeczywistej sytuacji na polach uprawnych. Wydaje się więc, iż liczba aktualnie działających stacji i posterunków meteorologicznych jest zbyt mała i w celu zwiększenia dokładności szacowania klimatycznego bilansu wodnego należy zwiększyć liczbę punktów monitorujących opady atmosferyczne. Zmiany wymaga też sama metoda szacowania klimatycznego bilansu wodnego, która została opracowana w 2007 r. i od tamtej pory obowiązuje bez najmniejszych nawet zmian. Nie uwzględnia ona na przykład niskiej ilości opadów w okresie jesienno-zimowym i tym samym niskiego poziomu wód gruntowych przed okresem wegetacji, co w znacznym stopniu przekłada się na wystąpienie objawów suszy w późniejszym okresie. W roku ubiegłym wegetacja roślin rozpoczęła się już w miesiącu lutym. Zmianie uległy także krytyczne okresy dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych. Rolników obowiązuje zazielenienie i dywersyfikacja upraw. W świetle tych zmian powinno się również skorygować zalecane uprawy dla gleb najlżejszych. Raport IUNG nie uwzględnia bilansu wodnego na użytkach zielonych, które stanowią podstawową bazę w produkcji pasz. Jeśli susza dotyka użytków zielonych, wpływa to bezpośrednio na produkcję zwierzęcą. W protokołach szacowania strat opracowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ogóle tego faktu nie uwzględniono.
Ubiegłoroczna susza w sposób szczególnie dotkliwy obnażyła niewydolność systemu monitorowania i szacowania strat. Istnieje potrzeba koordynowania i ujednolicenia pewnych działań na poziomie krajowym. Dotyczy to przede wszystkim opracowania jednolitego wzoru dokumentów, interpretacji przepisów prawnych czy wypracowania systemu sprawnego przepływu informacji. Natomiast władza decyzyjna w odniesieniu do zakresu szacowania strat powinna skupiać się w rękach władz wojewódzkich. Pozwoli to na szybsze reagowanie w przypadku wystąpienia zagrożenia suszą rolniczą i dostosowanie skali tej reakcji do potrzeb i warunków lokalnych.
W przekonaniu Dolnośląskiej Izby Rolniczej wprowadzenie powyższych zmian pozwoli na szybszą reakcję w przypadku wystąpienia zagrożenia suszą oraz umożliwi większej liczbie rolników skorzystanie z pomocy na odtworzenie potencjału produkcyjnego w gospodarstwach rolnych zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych.
